Disk Bölümlerine Giriş

Bir disk sürücüsünde veri depolamak için önce disk sürücüsünü biçimlendirmek gerekmektedir. Biçimlendirme işlemi (genellikle "dosya sistemi oluşturma" olarak bilinir), biçimlendirilmemiş bir sürücüdeki boş alandan bir düzen oluşturarak sürücüye bilgi yazar.

Bir Dosya Sistemine Sahip Disk Sürücüsünün ima ettiği gibi, bir dosya sistemi tarafından sağlanan düzen bazı ödün vermeler içermektedir:

Tek bir evrensel dosya sistemi olmadığını unutmayın. Farklı Bir Dosya Sistemine Sahip Disk Sürücüsünün gösterdiği gibi, bir disk sürücüsü üzerinde birçok farklı dosya sisteminden biri yazılı olabilir. Farklı dosya sistemleri uyumsuz olma eğilimindedir; diğer bir deyişle, bir dosya sistemini (veya bir avuç ilgili dosya sistemi türünü) destekleyen bir işletim sistemi diğerini desteklemeyebilir. Bununla birlikte, Fedora çok çeşitli dosya sistemlerini desteklemekte (Microsoft Windows gibi diğer işletim sistemleri tarafından yaygın olarak kullanılanlar da dahil olmak üzere), farklı dosya sistemleri arasında veri alışverişini kolaylaştırmaktadır.

Bir dosya sistemini diske yazmak yalnızca ilk adımdır. Bu işlemin amacı, verileri gerçekten depolamak ve geri almaktır. Aşağıdaki şekil, üzerine bazı veriler yazıldıktan sonra bir sürücü diskini göstermektedir:

Üzerine Veri Yazılmış Disk Sürücüsünün gösterdiği gibi, önceden boş olan bazı bloklarda artık veri bulunmaktadır. Ancak, sadece bu resme bakarak bu sürücüde tam olarak kaç dosya bulunduğunu belirleyemeyiz. Tüm dosyalar en az bir blok kullandığından ve bazı dosyalar birden fazla blok kullandığından yalnızca bir veya daha fazla dosya olabilir. Dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli nokta ise kullanılan blokların bitişik bir bölge oluşturması gerekmediğidir; kullanılan ve kullanılmayan bloklar karışık bir şekilde bulunabilir. Bu parçalanma olarak bilinir. Parçalanma, var olan bir bölümü yeniden boyutlandırmaya çalışırken önemli olabilir.

Bilgisayarla ilgili çoğu teknolojide olduğu gibi, disk sürücüleri de ilk çıktıklarından sonra zaman içinde değişti. Özellikle daha da büyüdüler. Fiziksel boyutları değil, bilgi depolama kapasiteleri daha büyük duruma geldi. Ve bu ek kapasite, disk sürücülerinin kullanılma biçiminde temel bir değişikliğe yol açtı.

Disk sürücüleri bölümlere ayrılabilir. Her bölüme ayrı bir diskmiş gibi erişilebilir. Bu, bir bölümlendirme tablosunun eklenmesiyle yapılır.

Disk alanını ayrı disk bölümlerine ayırmanın birkaç nedeni vardır, örneğin:

Şu anda fiziksel sabit diskler için iki bölümlendirme düzeni standardı vardır: Ana Önyükleme Kaydı (Master Boot Record - MBR) ve GUID Bölümlendirme Tablosu (GUID Partition Table - GPT). MBR, BIOS tabanlı bilgisayarlarda kullanılan eski bir disk bölümlendirme yöntemidir. GPT, Birleşik Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arayüzünün (Unified Extensible Firmware Interface - UEFI) bir parçası olan daha yeni bir bölümlendirme düzenidir. Bu bölüm ve Bölümlerin İçindeki Bölümler - Genişletilmiş Bölümlere Genel Bakış, temel olarak Ana Önyükleme Kaydı (MBR) disk bölümlendirme düzenini açıklamaktadır. GUID Bölümlendirme Tablosu (GPT) bölümlendirme düzeni hakkında bilgi için GUID Bölümlendirme Tablosu (GPT) kısmına bakın.

Bölümlendirme Tablosuna Sahip Disk Sürücüsünün gösterdiği gibi, bölümlendirme tablosu dört kısma veya dört birincil bölüme ayrılmıştır. Birincil bölüm, bir sabit diskte yalnızca bir mantıksal sürücü (veya kısım) içerebilen bir bölümdür. Her kısım, tek bir bölüm tanımlamak için gerekli bilgileri tutabilir, yani bölümlendirme tablosu en fazla dört bölüm tanımlayabilir.

Her bölümlendirme tablosu girdisi, bölümün birkaç önemli özelliğini içerir:

Başlangıç ve bitiş noktaları, bölümün boyutunu ve diskteki konumunu tanımlar. "Etkin" işareti, bazı işletim sistemlerinin önyükleyicileri tarafından kullanılır. Başka bir deyişle, "etkin" olarak işaretlenen bölümdeki işletim sistemi önyüklenir.

Tür, bölümün beklenen kullanımını tanımlayan bir sayıdır. Bazı işletim sistemleri belirli bir dosya sistemi türünü belirtmek, bölümü belirli bir işletim sistemiyle ilişkili olarak işaretlemek, bölümün önyüklenebilir bir işletim sistemi içerdiğini belirtmek veya üçünün bir birleşimi için bölüm türünü kullanır.

Tek bölüme sahip bir disk sürücüsü örneği için Tek Bölüme Sahip Disk Sürücüsü kısmına bakın.

Bu örnekteki tek bölüm DOS olarak etiketlenmiştir. Bu etiket, bölüm türünü gösterir, DOS en yaygın olanlardan biridir. Aşağıdaki tablo, yaygın olarak kullanılan bazı bölüm türlerinin ve bunları temsil etmek için kullanılan onaltılık sayıların bir listesini göstermektedir.

Dört bölümün ihtiyaçlarınız için yetersiz kalması durumunda, ek bölümler oluşturmak için genişletilmiş bölümleri kullanabilirsiniz. Bunu, bir bölümün türünü "Genişletilmiş" olarak ayarlayarak yaparsınız.

Genişletilmiş bölüm başlı başına bir disk sürücüsü gibidir - tamamen genişletilmiş bölümün kendi içinde bulunan bir veya daha fazla bölüme (şimdi dört birincil bölümün aksine mantıksal bölümler olarak adlandırılırlar) işaret eden kendi bölümlendirme tablosuna sahiptir. Genişletilmiş Bölüme Sahip Disk Sürücüsü, bir birincil bölüm ve iki mantıksal bölüm içeren bir genişletilmiş bölüm (bir kısım bölümlendirilmemiş boş alanla birlikte) olan bir disk sürücüsünü göstermektedir.

Bu şekilden de anlaşılacağı gibi, birincil ve mantıksal bölümler arasında bir fark vardır - yalnızca dört birincil bölüm olabilir, ancak var olabilecek mantıksal bölümlerin sayısında sabit bir sınır yoktur. Ancak Linux’ta bölümlere erişme şekli nedeniyle, tek bir disk sürücüsünde 12’den fazla mantıksal bölüm tanımlanmamalıdır.

GUID Bölümlendirme Tablosu (GUID Partition Table - GPT), Genel Olarak Benzersiz Tanımlayıcılar (Globally Unique Identifiers - GUID) kullanımına dayalı daha yeni bir bölümlendirme düzenidir. GPT, MBR bölümlendirme tablosunun sınırlamalarıyla, özellikle de diskin sınırlı azami adreslenebilir depolama alanıyla başa çıkmak için geliştirilmiştir. 2,2 terabayttan daha büyük depolama alanını adresleyemeyen MBR'nin aksine, GPT bundan daha büyük sabit disklerle kullanılabilir; azami adreslenebilir disk boyutu 2,2 zettabayttır. Ayrıca, GPT öntanımlı olarak 128 adede kadar birincil bölüm oluşturmayı destekler. Bu sayı, bölümlendirme tablosuna daha fazla alan ayrılarak genişletilebilir.

GPT diskleri mantıksal blok adreslemeyi (logical block addressing - LBA) kullanır ve bölümlendirme düzeni aşağıdaki gibidir:

Bu durumda, önceden tanımlanan bölümler sabit diskin tamamına yayılmaz ve tanımlanan herhangi bir bölümün parçası olmayan ayrılmamış alan bırakır. Bölümlendirilmemiş Boş Alana Sahip Disk Sürücüsü, bunun nasıl görünebileceğini göstermektedir.

Yukarıdaki örnekte 1, ayrılmamış alana sahip tanımsız bir bölümü; 2, ayrılmış alana sahip tanımlı bir bölümü temsil etmektedir.

Kullanılmayan bir sabit disk de bu kategoriye girer. Tek fark, tüm alanın tanımlanmış herhangi bir bölümün parçası olmamasıdır.

Her durumda, kullanılmayan alandan gerekli bölümleri oluşturabilirsiniz. Ne yazık ki, bu senaryo çok basit olmasına rağmen (yalnızca Fedora için yeni bir disk satın almadıysanız) pek olası değildir. Önceden kurulu işletim sistemlerinin çoğu, bir disk sürücüsündeki tüm kullanılabilir alanı kaplayacak şekilde yapılandırılmıştır (Etkin Bir Bölümden Boş Alan Kullanma kısmına bakın).

Bu durumda, artık kullanmadığınız bir veya daha fazla bölümünüz olabilir. Kullanılmayan Bir Bölüme Sahip Disk Sürücüsü, böyle bir durumu göstermektedir.

Yukarıdaki örnekte 1, kullanılmayan bir bölümü; 2, kullanılmayan bir bölümün Linux için yeniden ayrılmasını temsil etmektedir.

Bu durumda kullanılmayan bölüme ayrılan alanı kullanabilirsiniz. Önce bölümü silmeli ve ardından onun yerine uygun Linux bölüm(ler)ini oluşturmalısınız. Kurulum işlemi sırasında kullanılmayan bölümü silebilir ve elle yeni bölümler oluşturabilirsiniz.

Bu en yaygın durumdur. Aynı zamanda, ne yazık ki ele alınması en zor olanıdır. Asıl sorun, yeterli boş alanınız olsa bile, bunun zaten kullanımda olan bir bölüme ayrılmış olmasıdır. Önceden kurulu yazılıma sahip bir bilgisayar satın aldıysanız, sabit disk büyük olasılıkla işletim sistemini ve verileri tutan büyük bir bölüme sahiptir.

Sisteminize yeni bir sabit disk eklemenin yanı sıra iki seçeneğiniz vardır:

Her adım aşağıda daha ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.

Linux, dosya adları /dev/xxyN şeklinde olan dosya tabanlı bir adlandırma düzeni kullanmaktadır.

Aygıt ve bölüm adları şunlardan oluşmaktadır:

Her bölüm, tek bir dosya ve dizin kümesini desteklemek için gerekli olan depolamanın bir parçasını oluşturmak için kullanılır. Bu, bağlama olarak bilinen bir işlem aracılığıyla bir bölümü bir dizinle ilişkilendirerek yapılır. Bir bölümün bağlanması, içeriğinin belirtilen dizinden (bağlama noktası olarak bilinir) başlayarak kullanılabilir olmasını sağlar.

Örneğin, /dev/sda5 bölümü /usr/ konumuna bağlandıysa bu, /usr/ altındaki tüm dosya ve dizinlerin fiziksel olarak /dev/sda5 üzerinde bulunduğu anlamına gelir. Böylece /usr/share/doc/FAQ/txt/Linux-FAQ dosyası /dev/sda5 üzerinde depolanırken /etc/gdm/custom.conf dosyası başka bir yerde depolanır.

Yukarıdaki örneğe devam edersek, /usr/ altındaki bir veya daha fazla dizinin diğer bölümler için bağlama noktaları olması da mümkündür. Örneğin, bir bölüm (mesela /dev/sda7) /usr/local/ dizinine bağlanabilir, böylece /usr/local/man/whatis /dev/sda5 üzerinde değil /dev/sda7 üzerinde bulunacaktır.

Fedora kurmaya hazırlanma sürecinin bu noktasında, yeni işletim sisteminiz tarafından kullanılacak bölümlerin sayısını ve boyutunu biraz göz önünde bulundurmalısınız. Ancak bu sorunun tek bir doğru cevabı yoktur. İhtiyaçlarınıza ve gereksinimlerinize göre değişir.

Aksini yapmak için bir nedeniniz yoksa, en azından bir /boot bölümü ve bir / (kök) bölümü oluşturmalısınız. Sisteminizin donanım özelliklerine bağlı olarak; UEFI ürün yazılımına sahip 64-bit AMD ve Intel sistemleri için /boot/efi, sistem diskinde GUID Bölümlendirme Tablosu (GPT) olan AMD ve Intel sistemleri için biosboot, IBM Power Systems sunucuları için PReP Önyükleme gibi ek bölümler gerekebilir.

Tavsiye edilen bölümlendirme düzeni hakkında daha fazla bilgi için Tavsiye Edilen Bölümlendirme Düzeni kısmına bakın.